eee

در سال 1320 در بحبوحه جنگ در شهرستانها شوراي فرهنگ تاسيس شد تا مردم در كار فرهنگ شركت جويند- قانون تعليمات اجباري در سال 1322 وضع شد. ظرف ده سال تعليمات ابتدايي در مملكت اجباري شد.

سپاه دانش: مهمترين اقدام نسبت به توسعه تعليمات ابتدايي در دهات تشكيل سپاه دانش بود. از سال 1342 هر سال در دو نوبت سپاه دانش به روستا اعزام شدند و علاوه بر تعليم كودكان و سالمندان در نقاط دوردست اصول اوليه بهداشت را در مورد مسكن و چشم و قناعت و … عملاً آموختند و با كمك خود مردم اجرا كردند. و با كمك سپاه بهداشت و ترويج آباداني و روستائيان مدرسه و درمانگاه ساختند.

تاليفات كتاب در زمان رضا شاه و محتويات آن

در دوران رضا شاه، اهل دانش و ادب بيشتر به تحقيقات تاريخي و تتبعات ادبي روي آوردند. ارباب قلم اين دوره اسلوب مطالعه و تحقيق علمي و مقايسه اسناد و ماخذ را از دانشمندان غرب آموختند و به حكم اهل البيت آدري بما في البيت نتايج بسيار سودمندي در كوششهاي خود به دست آوردند.

در آن روزگار كتابهاي تاريخي درباره ايران منحصر بود به كتابهايي كه نويسندگان اروپايي مانند سرجان ملكم و پرسي سايكس نوشته بودند و آموزگاران و روشنفكران از كمبود كتابهاي تاريخي به خصوص كتابهاي تاريخي درسي شكايت داشتند. در سالهاي 1306-1307 ش دو جلد كتاب نفيس ايران باستاني و داستانهاي ايران قديم تاليف ميرزا حسن خان مشيرالدوله پيرنيا كه با نهايت دقت و احتياط و رعايت طرز كار اروپايي و استفاده از جميع منابع و ماخذ موجود ترتيب يافته و براي كساني كه بعدها بخواهند اين مرحله را بپيمايند راه را هموار كرده بود از چاپ در آمد. پس از آ‎ن وزارت معارف ايران در عهد تصدي اعتمادالدوله قراگزلو براي رفع احتياج مدارس دست به كار تاليف يك سلسله كتب درسي زد و مقرر شد كه سلسله تاريخ ايران از ابتدا تا نهضت مشروطيت به ترتيب زير فراهم گردد. 1) از ابتدا تا صدر اسلام به قلم حسن تقي زاده 2)از صدر اسلام تا استيلاي مغول به قلم حسن تقي زاده 3) از استيلاي مغول تا اعلان مشروطيت به قلم عباس اقبال- پيرنيا به ذوق شخصي اوقات خود را صرف اين منظور كرد و علاوه بر دو جلد تاريخ ايران باستاني و داستانهاي ايران قديم كه نام برديم و يك جلد درسي كه خلاصه دو جلد مذكور بود، دو مجلد بزرگ شامل تاريخ ايران از ابتدا تا اوايل دوره اشكاني فراهم و به چاپ رسانيد.

قسمتي كه بنا بود به قلم تقي زاده نوشته شود متاسفانه به علت ماموريتهاي دولتي و گرفتاريهاي او به آخر نرسيد و فقط جزوه وي در 78 صفحه به نام از پرويز تا چنگيز در 1301 منتشر گرديد.

در همان سال نسبت به ورزش توجه خاص معطوف گرديد. و انجمن ملي تربيت بدني كه توسط حسين علاء و ابراهيم حكيمي و نگارنده در آغاز 1312 تاسيس شده بود رسميت يافت و سازمان پيشاهنگي و اعطا جوايز بدست شاهنشاه جنبش مهمي در كشور پديدار گرديد.

در مدت زمامداري رضا شاه علاوه بر كتب درسي ابتدايي و متوسطه عده اي از شاهكارهاي زبان فارسي همچون شاهنامه و ديوان حافظ و كليات سعدي و نظامي و عده‏اي از نسخ خطي فارسي چون تفهيم ابوريحان بيروني و تاريخ بيهقي و تاريخ سيستان و حدودالعالم تصحيح و طبع گرديد. عده‏اي هم از كتب خاورشناسان و دانشمندان معذب زمين ترجمه و چاپ شده و عده زيادي كتاب در رشته‏هاي مختلف ادبي و علمي و فني و فلسفي و تاريخي و تربيتي از طرف نويسندگان مملكت تاليف و منتشر گرديد. و در تمام اين دوره نه فقط هر سال بر عده مدارس افزوده مي شد و بودجه فرهنگ رو افزايش رفت بلكه بتدريج بناهاي مرغوب براي دانشسرا و دبيرستان و دبستان در مركز شهرهاي مهم ساخته شد.

در همان سال نسبت به ورزش توجه خاص معطوف گرديد. و انجمن ملي تربيت بدني كه توسط حسين علاء و ابراهيم حكيمي و نگارنده در آغاز 1312 تاسيس شده بود رسميت يافت و سازمان پيشاهنگي و اعطا جوايز بدست شاهنشاه جنبش مهمي در كشور پديدار گرديد.

در مدت زمامداري رضا شاه علاوه بر كتب درسي ابتدايي و متوسطه عده اي از شاهكارهاي زبان فارسي همچون شاهنامه و ديوان حافظ و كليات سعدي و نظامي و عده‏اي از نسخ خطي فارسي چون تفهيم ابوريحان بيروني و تاريخ بيهقي و تاريخ سيستان و حدودالعالم تصحيح و طبع گرديد. عده‏اي هم از كتب خاورشناسان و دانشمندان معذب زمين ترجمه و چاپ شده و عده زيادي كتاب در رشته‏هاي مختلف ادبي و علمي و فني و فلسفي و تاريخي و تربيتي از طرف نويسندگان مملكت تاليف و منتشر گرديد. و در تمام اين دوره نه فقط هر سال بر عده مدارس افزوده مي شد و بودجه فرهنگ رو افزايش رفت بلكه بتدريج بناهاي مرغوب براي دانشسرا و دبيرستان و دبستان در مركز شهرهاي مهم ساخته شد.

كتب درسي ممتاز براي تمام دبستانهاي كشور با اسلوب واحد توسط نويسندگان عاليقدر تاليف و توسط وزارت فرهنگ طبع و به قيمت ارزان در تمام كشور معمول گرديد. و به عده اي از شاگردان نيز به رايگان داده شد. و به موجب قانون متمم بودجه 1312 از اول فروردين 1312 در تمام مملكت دبستانهاي دولتي براي كليه شاگردان مجاني شد.

و در سال 1317 دانشسراي تربيت بدني براي تهيه علم به وجود آمد.

مدارس مختلط:

در سال 1314 دبستانهاي مختلط تشكيل شد و تا ده سالگي پسران و دختران در يكجا مشغول تحصيل گشتند و در دانشسراي عالي پسران، از شهريور 1314 دوشيزگان نيز مجاز به ورود بودند در 17 دي ماه همان سال و دانش سراي تهران رضاشاه با حضور ملكه و شاهدخت ها برابري زن و مرد را اعلام داشت و بر افكندن حجاب را دستور داد.

آموزش سالمندان: در سال 1315 مورد توجه واقع شد و دبستانهاي دولتي كلاسهايي براي تعليم خواندن و نوشتن و حساب و مختصري تاريخ و جغرافيا در تمام كشور در اوائل شب دائر گرديد. و كتابهاي مخصوص براي اين كار تاليف و چاپ شد و به اين ترتيب صدها هزار نفر از اكابر توانستند باسواد شوند.

س ی ر قهقرائي: در سال 1317 در سازمان و برنامه دبيرستانها تجديد نظر شد و از دبيرستانهاي فرانسه تقليد ناقصي به عمل آمد و چون دولت مقتدر بود به انتقادات اشخاص مطلع توجه نكرد تحصيلات متوسطه شش ساله كه تا آن زمان به دو دوره سه ساله و دوره دوم به چند شعبه ادبي- علمي- بازرگاني- كشاورزي- صنعتي تقسيم مي شد به سه دوره مبدل گرديد. دوره اول سه ساله- دوره دوم دو ساله و كلاس آخر يك سال و در آخر هر دوره امتحانات اسمي مقرر گرديد. برنامه بسيار سنگين شد و بر مقدار مواد درسي افزوده شد. بدون رعايت وقت شاگرد و ساعاتي كه بايد صرف پرورش اخلاقي و بدني او شود موادي كه در برنامه منظور شد در زندگاني مورد حاجت نبود و تحميل زائدي بر حافظه دانش آموز بود. در همين سال در برنامه دانشسراي عالي، وزير فرهنگ تجديدنظر كرد و ذوق و شخصيت محصل كه از 1311 مواد تحصيلي و اخذ شهادتنامه‏هاي گوناگون داشت لغو گرديد و مواد معيني بين سه طي سال تحصيلي تقسيم شد و همه محصلين را مقيد به خواند آنها كرد.

تاسيس دانشگاه تهران: در سال 1310 كه نگارنده به دعوت دانشگاه كلمبيا در نيويورك مشغول مطالعه بود. به دستور دولت نقشه و طرح تفصيلي سازمان دانشگاه تهران را تهيه كرد. از اينرو دارالمعلمين عالي را در اراضي نگارستان هسته مركزي دانشگاه قرار داد و آن را به شكل يك موسسه نوين تعليمات عاليه در آورده با سازمان و برنامه جديد و انتظامات تازه مبتني بر آزادي و شخصيت دانشجو و شش آزمايشگاه و يك كتابخانه و شعبه علوم تربيتي و كارهاي فوق برنامه، در خرداد 1313 در زمان وزارت آقاي حكمت قانون تاسيس دانشگاه به تصويب مجلس رسيد. در 15 بهمن همان سال بنیاد آن بدست رضا شاه در اراضي جلاليه در شمال غربي تهران گذاشته شد و از 24 اسفند 1316 به بعد به تدريج كه بناهاي جديد آماده شد دانشكده طب و دندانسازي و داروسازي و دانشكده حقوق و علوم سياسي كه هر دوي آنها با سازمان مختصري از سابق وجود داشت و دانشكده فني كه در سال 1313 تاسيس گرديده بود به اينجا منتقل گرديد. دانشكده ادبيات و علوم هم در سال مذكور به وجود آمد.

تربيت معلم: از اقدامات ديگري كه در دوره رضاخان بعمل آمد تاسيس دانش سراهاي مقدماتي براي تهيه آموزگار و وضع قوانين مخصوص براي تثبيت تمام معلم و تامين آينده او بود. در اسفند 1312 قانون تربيت معلم تصويب شد. و به موجب آن مقرر شد 25 دانشسراي مقدماتي در ظرف 5 سال در تمام كشور داير شود.

در مرداد 1297 يعني مقارن آخر جنگ جهاني اول دولت برياست و ث وق‏الدوله تشكيل گرديد. وزارت فرهنگ به نصيرالدوله (احمد بدر) سپرده شد. پس از برقراري امنيت نخستين اقدام دولت نسبت به فرهنگ تاسيس دارالمعلمين مركزي به رياست ابوالحسن فروغي و دارالمعلمات وحشت دبيرستان غير مجاني و چهل دبستان چهار كلاسه جهاني در تهران و ده دبستان در حومه پايتخت بود. در سال 1297 دولت براي اولين بار رسماً به تربيت آموزگار در داخله مملكت اقدام كرد در ولايات نيز به تناسب اهميت و موقعيت آنها اقداماتي در توسعه مدارس بعمل آمد.

در سال 1298 مدرسه حقوق با عده‏اي استاد ايراني و فرانسوي و مدرسه دندانسازي نيز ايجاد گرديد. و در مدرسه طب كه تا آن زمان جزو دارالفنون بود اصلاحاتي به وجود آمد. و مجزا گرديد. پس از كودتاي 3 اسفند 1299 و ظهور مرد با اراده و مقتدري در راس كارها، ثبات در اوضاع حاصل و ممد سال بر بودجه وزارت فرهنگ افزوده شد. و به همان تناسب بر عده مدارس در تهران و ولايات اضافه گرديد.

در اسفند 1300 قانون شوراي عالي فرهنگ به تصويب رسيد و كليه امور فني مدارس مانند برنامه‏ها و امتحانات و صلاحيت معلمين در آنجا متمركز شد وبه تصويب رسيد و به تناسب سبط قدرت دولت مدارس دولتي از حيث سازمان و برنامه و امتحانات يكسان شد. دولت در امور مدارس ملي مداخله كرد. و براي مدارس خارجي مقرراتي وضع نمود و رفته رفته آنها را محدود ساخت تا مدارس آمريكايي و انگليسي در سال 1319 بكلي تعطيل گشت و تنها مدارس فرانسوي در اثر استمهاي باقي ماند و به واسطه اشغال مملكت از طرف متفقين در 3 شهريور 1320 آموزشگاههاي مذكور توانستند به كار خود ادامه دهند.

تشويق جوانان: در سال 1304 كه قانون نظام وظيفه وضع شد امتيازات خاصي براي شاگردان دبيرستانها و مدارس عالي قائل شدند. و به اين ترتيب جوانان را تشويق به تحصيل نمودند.

اعزام دانشجو: در سال 1307 در زمان وزارت اعتماد الدوله (يحيي قراگزلو) گام بسيار مهمي براي پرورش كارشناس و رفع جوائج فني و علمي برداشته شد و به موجب قانون اعزام محصل به خارج مقرر گرديد به مدت 6 سال هر سال لااقل يكصد دانشجو براي فراگرفتن فنون و علوم طبيعي و رياضي و تعليم و تربيت و پزشكي و مهندسي از ميان فارغ‏التحصيلان دبيرستانها با امتحان مسابقه انتخاب و به اروپا روانه شدند. قانون مذكور مقرر داشت كه 35 درصد از دانشجويان در رشته معلمي به تحصيل اشتغال ورزند براي آماده كردن عده مذكور در مدارس موجود اصلاحات اساسي به عمل آمده و بر عده دبيرستانها افزوده شد و عده اي معلم فرانسوي براي آنها استخدام شد.

براي تهيه دبير جهت مدارس مذكور دارالمعلمين مركزي تبديل به دارالمعلمين عالي شد و چند نفر استاد فرانسوي براي آنها جلب گرديد.

روش ساعات كاركرد مبتني بر اين فرض است كه اصولاً عمر مفيد دارايي در نتيجه كاربرد آن در عمليات يك موسسه توليدي كاهش مي يابد نه بر اثر گذشت زمان. بدين توضيح، به جاي اين كه مبلغي مساوي در هر دوره به حساب هزينه استهلاك منظور شود، هزينه استهلاك هر دوره بر حسب ميزان كاركرد واقعي مال تعيين مي گردد. مثلاً اگر در دوره ماشيني دو برابر دوره قبل كار كند، استهلاك آن در دوره جاري دو برابر محسوب مي شود.

استفاده از روش مزبور مستلزم آن است كه فايده و كاركرد مال تا زمان از كار افتادن و اسقاط آن بر حسب تعداد كل ساعت كار، برآورد و آنگاه استهلاك براي هر ساعات كار محاسبه شود.

نقد روش ساعات كاركرد

روش ساعات كاركرد را منظم و منطقي توصيف كرده اند و در صورتي كه از نيروي بالقوه دارايي عملاً استفاده شود، كاربرد آن را از لحاظ مقابله درآمد و هزينه مصرف در تحصيل آن مفيد دانسته اند زيرا در اين روش، مبلغ استهلاك بر حسب ميزان استفاده از مال تغيير پيدا مي كند. ولي اگر اتفاقاً در نتيجه ساعات كاركرد، محصولي بدست نيايد،

يعني به عللي كاركرد ماشين، محصولي عرضه نكند، رابطه مذكور (مقابله درآمد و هزنيه) مختل مي شود.

استفاده از روش ساعات كاركرد در مواردي توصيه شده است كه نابابي ناشي از پيشرفتهاي تكنولوژي عامل اصلي از استهلاك نباشد و خدمات بالقوه مال در هر دوره مالي با دوره ديگر تفاوت زياد داشته باشد، كاربرد اين روش نتيجه مفيد مي دهد. ولي بايد گفت كه استفاده از روش مذكور در مورد بسياري از اقلام دارايي مانند ساختمان، مبل و اثاثه و ماشين تحرير اگر ناممكن نباشد غير عملي است. بر عكس، كاربرد آن در ارتباط با بعضي اقلام دارايي مانند وسايل و ماشين آلات تحويل كالا و يا دستگاههاي حفر چاههاي نفت نتيجه مطلوب مي دهد.

روش ميزان توليد

روش ميزان توليد بر اين فرض بنا شده است كه استهلاك مال در درجه اول بستگي دارد به مقدار محصولي كه توليد مي كند. بنابراين، استفاده از اين روش منوط و موكول به اين مي شود كه فايده مال در طول مدت كار آن بر حسب مقدار محصول قابل توليد برآورد گردد. آنگاه ارزش اسقاط مال را از بهاي تمام شده آن كسر و حاصل را بر مقدار (بر حسب واحد سنجش مربوط) محصولي كه برآورد مي شود در طول مدت كار دارايي توليد مي گردد تقسيم مي نمايند. به اين ترتيب، هزينه استهلاك هر دوره بر حسب ميزان

توليد تغيير پيدا مي كند. در اين روش، مبلغي كه بابت استهلاك به هر واحد محصول تعلق مي گيرد، ثابت باقي مي ماند در صورتي كه در روش خط مستقيم، با تغيير ميزان توليد، آنچه بابت استهلاك به هر واحد محصول سرشكن مي شود متغير است.

نقد روش ميزان توليد

كاربرد اين روش ميزان توليد وقتي نتيجه مطلوب مي دهد كه:

1 – ميزان توليد واقعي را بتوان اندازه گيري و معين كرد.

2 – قدرت و ميزان توليد يك دارايي را در طول عمر آن بتوان با دقت قابل قبولي برآورد نمود.

3 – كهنگي و نابابي ناشي از پيشرفتهاي تكنولوژي عامل مهمي در استهلاك نباشد.

روش تعديل ميزان توليد

از تلفيق روشهاي ميزان توليد و خط مستقيم و با جرح و تعديلاتي در اين دو، روشي ساخته اند كه آن را روش تعديل ميزان توليد ناميده اند. در اين روش، چندين برآورد از عمر مفيد مال، به تناسب سطوح مختلف توليد در نظر گرفته مي شود. سپس مقدار توليد در هر دوره مالي نشان مي دهد كه از كدام يك از برآوردها استفاده و بر آن اساس استهلاك محاسبه شود.

در مورد استهلاك دارايي، اصول زير به رعايت مي شود:

1 – به هنگام خريد يا تحصيل قلمي از دارايي، آن را به بهاي تمام شده ثبت مي كنند.

2 – پس از آن، در مورد آن دسته از داراييها كه عمر معين و محدود دارند، بهاي تمام شده منهاي استهلاك انباشته تا تاريخ تهيه گزارش مالي، ملاك تعيين ارزش و درج آن در گزارشهاي مالي قرار مي گيرد و آن را ارزش دفتري يا مانده مستهلك نشده مي نامند.

3 – آن قسمت از بهاي تمام شده كه به اصطلاح بكار رفته و فايده اش منقضي شده است، بر اساس اصل مقابله درآمد و هزينه به حساب هزينه جاري منظور مي شود.

استهلاك هر دوره به بدهكار حساب هزينه استهلاك و در مورد وسايل توليد، به بدهكار حساب بهاي ساخت (سربار كارخانه) و به بستانكار حساب دارايي كارآيي كاه به نام استهلاك انباشته منظور مي شود. توجه كنيد كه در عوض اين كه در ثبت استهلاك، طرف بستانكار مستقيماً به حساب دارايي مربوط باشد، مرسوم چنين است كه آن را به بستانكار حساب ديگري كه نقطه مقابل و كاهش دهنده دارايي است منظور مي نمايند تا در نتيجه بهاي تمام شده در طول مدت استفاده از مال جدا و محفوظ و مشخص بماند و با

آنچه به تدريج از طريق استهلاك قطعي و استهلاك برآوري و تخميني مي باشد. حساب دارايي كاه مذكور را كه عنوان استهلاك انباشته به آن اطلاق مي شود در سابق ذخيره استهلاك مي ناميدند كه مي بايد از بكار بردن آن اجتناب نمود زيرا عمل ثبت استهلاك مطلقاً ذخيره اي بوجود نمي آورد.

روشهاي استهلاك

محاسبه و تعيين مبلغ هزينه استهلاك براي ثبت هر دوره مالي به طرق مختلف انجام مي شود. براي اين منظور، روشهايي ابداع كرده اند كه با وجود اين كه بهاي تمام شده عمر مفيد مال در همه آنها ثابت و يكسان است، ولي هزينه استهلاك دوره مالي در هر روش متفاوت از روشهاي ديگر بدست مي آيد. روشهاي استهلاك را مي توان به شرح زير طبقه بندي كرد:

الف: محاسبه بر حسب زمان:

1 – روش خط مستقيم: يا اقساط مساوي. از لحاظ هزينه استهلاك اين روش را ثابت هزينه هم گفته اند.

ب: محاسبه بر حسب محصول يا روشهاي متبني بر تغيير هزينه هر دوره كه عبارتند از:

2 – روش ساعات كاركرد

3 – روش ميزان توليد

ب- روشهاي مبتني بر استهلاك بيشتر در سالهاي اول عمر مال و كاهش تدريجي آن. از نقطه نظر هزينه استهلاك اين روشها را هزينه كاه هم ناميده اند. به اين تعبير كه هر چه پيش مي رويم مبلغي كه به حساب هزينه مي رود كاسته مي شود اين روشها عبارتند از:

4 – روش مجموع سنوات

5 – روش مانده نزولي يا استهلاك بر اساس ارزش دفتري در هر دوره مالي

ت – روشهاي مبتني بر محاسبات سرمايه گذاري و سود منتسب به آن كه از لحاظ هزينه استهلاك اين روشها را هزينه افزا گفته اند به اين دليل كه هر چه پيش مي رويم مبلغي كه به حساب هزينه استهلاك مي رود افزايش مي يابد. اين روشها عبارتند از:

6 - قسط السنين

7 – سرمايه گذاري وجوه استهلاكي

براي توضيح روشهاي مذكور، مثالي به شرح زير مي آوريم. اطلاعات مندرج در اين مثال در بحث همه روشها مورد استفاده قرار مي گيرد.

نقد روش خط مستقيم

از محاسين اين روش، سادگي محاسبه و كاربرد آن است. ضمناً مقياس محاسبه منظم و منطقي جلوه مي كند. استفاده از روش مورد بحث در شرايط زير نتيجه مطلوب مي دهد:

1 – در مواردي كه ميزان كاهش در خدمات بالقوه اقتصادي دارايي در هر دوره يكسان باشد.

2 – در مواقعي كه ميزان كاهش در خدمات بالقوه اقتصادي با گذشت زمان ارتباط و همبستگي مستقيم پيدا مي كند و نا به كاركرد آن.

3 - در مواقعي كه ميزان استفاده از دارايي كاركرد آن در هر دوره برابر دوره ديگر باشد.

4 – در مواردي كه هزينه تعمير و نگهداشت هر دوره مساوي دوره هاي مالي ديگر برآورد شود.

در عين حال، ايراداتي را به شرح زير بر روس خط مستقيم وارد دانسته اند:

1 – در اين روش معمولاً استهلاك ناشي از عامل زمان محسوب مي شود و ربطي به كاركرد دارايي ندارد. در صورتي كه در بسياري از موارد، زمان و گذشت آن در تحصيل درآمد موثر نيست.

اهيمت استهلاك بر حسب نوع موسسه و كميت داراييهاي آن تغيير مي كند. به استثناي موجودي جنسي، هيچ مورد ديگري در حسابداري يافت نمي شود كه از لحاظ تنوع نحوه عمل و روشهاي محاسبه، با حسابداري استهلاك برابري نمايد. تنها عامل پايدار و يكسان در همه احوال، نقطه شروع استهلاك است كه معمولاً بهاي تحصيل يا بهاي تمام شده دارايي مي باشد.

در محاسبه استهلاك دو نوع برآورد ضرورت پيدا مي كند: يكي عمر مفيد مال و ديگري ارزش اسقاط آن. افزون بر اين دو، ممكن است پيش بيني هزينه پياده كردن و برچيدن و يا تعويض كردن مال (كه به هنگام انصراف از كار آن مورد پيدا مي كند) لازم شود. طرز برآورد اين نوع هزينه ها در موسسات متفاوت، موجب آن مي گردد كه محاسبه استهلاك بسته به مورد و بر حسب روشي كار بكار مي رود تغير يابد.

هزينه استهلاك هر دوره مالي از سرشكن بهاي تمام شده (منهاي ارزش اسقطا آن) بدست مي آيد كه بر حسب فايده اقتصادي كه از كاربرد آن در دوره مالي عايد مي گردد به عمليات دوره تخصيص مي يابد.

متغيرهايي كه در محاسبه هزينه استهلاك هر دوره مي بايد مورد نظر قرار گيرند عبارتند از:

1 – بهاي (تمام شده) واقعي

2 – برآورد ارزش اسقاط

3 – برآورد عمر مفيد

بنابراين، محاسبه استهلاك بستگي پيدا مي كند به يك عامل واقعي و دو عامل برآوري يا تخميني. ارزش اسقاط عبارت است از مبلغي كه پيش بيني مي شود از فروش مال يا در

تعويض، به هنگام انصراف از كار آن، عايد شود. در اين برآوررد مي بايد هزينه پياده كردن و برچيدن مال هم منظور گردد. فرضاً اگر قيمت فروش مال اسقاط آن 2500000 ريال و هزينه پياده كردن و تحويل آن 500000 ريال برآورد شود، ماخذ استهلاك مي نامند. اغلب در محاسبه ارزش اسقاط صرفنظر مي كنند. در مواردي كه حاصل فروش اسقاط مال را با هزينه پياده كرد آن برابر تشخيص دهند (كه عملاً صرفنظر ارزش اسقاط آن صفر مي شود) و يا وقتي مبالغ حاصل از فروش كم و ناچيز باشد، انصراف از محاسبه ارزش اسقاط را قابل قبول دانسته اند. اين نكته هم در خور تعمق است كه مبلغي كه بابت ارزش اسقاط مال سالها قبل از تحقق آن برآورد مي شود از لحاظ نظري مي بايد به ارزش

فعلي آن تنزيل گردد و تقليل يابد تا در محاسبة، هزينه استهلاك، با ساير ارقام متجانس شود و وقتي چنين عمل كنند در موارد، ارزش فعلي مبلغي كه ممكن است از فروش مال اسقاط در آينده حاصل شود، اندك و ناچيز جلوه مي كند.

در برآورد عمر مفيد مال براي محاسبه استهلاك، شروط و نكاتي به شرح رذير بطور ضمني در نظر گرفته مي شود:

1 – استفاده از مال به وسيله مالك فعلي صورت گيرد.

2 – كاربرد مال به صورتي باشد كه به هنگام تحصيل آن منظور بوده است.

3 – خط مشي براي تعمير و نگهداشت دارايي در مدت استفاده معين باشد.

طبعاً تعيين هزينه استهلاك هر دوره بستگي به اين دارد كه حدود بهره برداري و خدمات بالقوه اقتصادي مال براي موسسه مالك آن معلوم شود. در واقع عمر مفيد بر اساس و در رابطه با از دست رفتن ارزشها و امكانات بالقوه از لحاظ انجام خدمات تعيين مي گردد.

عمر مفيد ممكن است بر حسب يكي از داراييهاي مقياسهاي زير تعيين شود:

الف: دوره هايي از زمان مانند تعداد سال يا ماه.

ب: جمع محصول قابل توليد بر حسب سال يا ماه.

ج: جمع ساعات كاركرد يعني تعداد ساعاتي كه مي توان از دارايي بهره برداري كرد.

از لحاظ نظري، تعيين عمر مفيد به ماهيت مال و علل اصلي استهلاك آن بستگي دارد.

اهيمت استهلاك بر حسب نوع موسسه و كميت داراييهاي آن تغيير مي كند. به استثناي موجودي جنسي، هيچ مورد ديگري در حسابداري يافت نمي شود كه از لحاظ تنوع نحوه عمل و روشهاي محاسبه، با حسابداري استهلاك برابري نمايد. تنها عامل پايدار و يكسان در همه احوال، نقطه شروع استهلاك است كه معمولاً بهاي تحصيل يا بهاي تمام شده دارايي مي باشد.

در محاسبه استهلاك دو نوع برآورد ضرورت پيدا مي كند: يكي عمر مفيد مال و ديگري ارزش اسقاط آن. افزون بر اين دو، ممكن است پيش بيني هزينه پياده كردن و برچيدن و يا تعويض كردن مال (كه به هنگام انصراف از كار آن مورد پيدا مي كند) لازم شود. طرز برآورد اين نوع هزينه ها در موسسات متفاوت، موجب آن مي گردد كه محاسبه استهلاك بسته به مورد و بر حسب روشي كار بكار مي رود تغير يابد.

هزينه استهلاك هر دوره مالي از سرشكن بهاي تمام شده (منهاي ارزش اسقطا آن) بدست مي آيد كه بر حسب فايده اقتصادي كه از كاربرد آن در دوره مالي عايد مي گردد به عمليات دوره تخصيص مي يابد.

متغيرهايي كه در محاسبه هزينه استهلاك هر دوره مي بايد مورد نظر قرار گيرند عبارتند از:

1 – بهاي (تمام شده) واقعي

2 – برآورد ارزش اسقاط

3 – برآورد عمر مفيد

بنابراين، محاسبه استهلاك بستگي پيدا مي كند به يك عامل واقعي و دو عامل برآوري يا تخميني. ارزش اسقاط عبارت است از مبلغي كه پيش بيني مي شود از فروش مال يا در

تعويض، به هنگام انصراف از كار آن، عايد شود. در اين برآوررد مي بايد هزينه پياده كردن و برچيدن مال هم منظور گردد. فرضاً اگر قيمت فروش مال اسقاط آن 2500000 ريال و هزينه پياده كردن و تحويل آن 500000 ريال برآورد شود، ماخذ استهلاك مي نامند. اغلب در محاسبه ارزش اسقاط صرفنظر مي كنند. در مواردي كه حاصل فروش اسقاط مال را با هزينه پياده كرد آن برابر تشخيص دهند (كه عملاً صرفنظر ارزش اسقاط آن صفر مي شود) و يا وقتي مبالغ حاصل از فروش كم و ناچيز باشد، انصراف از محاسبه ارزش اسقاط را قابل قبول دانسته اند. اين نكته هم در خور تعمق است كه مبلغي كه بابت ارزش اسقاط مال سالها قبل از تحقق آن برآورد مي شود از لحاظ نظري مي بايد به ارزش

فعلي آن تنزيل گردد و تقليل يابد تا در محاسبة، هزينه استهلاك، با ساير ارقام متجانس شود و وقتي چنين عمل كنند در موارد، ارزش فعلي مبلغي كه ممكن است از فروش مال اسقاط در آينده حاصل شود، اندك و ناچيز جلوه مي كند.

در برآورد عمر مفيد مال براي محاسبه استهلاك، شروط و نكاتي به شرح رذير بطور ضمني در نظر گرفته مي شود:

1 – استفاده از مال به وسيله مالك فعلي صورت گيرد.

2 – كاربرد مال به صورتي باشد كه به هنگام تحصيل آن منظور بوده است.

3 – خط مشي براي تعمير و نگهداشت دارايي در مدت استفاده معين باشد.

طبعاً تعيين هزينه استهلاك هر دوره بستگي به اين دارد كه حدود بهره برداري و خدمات بالقوه اقتصادي مال براي موسسه مالك آن معلوم شود. در واقع عمر مفيد بر اساس و در رابطه با از دست رفتن ارزشها و امكانات بالقوه از لحاظ انجام خدمات تعيين مي گردد.

عمر مفيد ممكن است بر حسب يكي از داراييهاي مقياسهاي زير تعيين شود:

الف: دوره هايي از زمان مانند تعداد سال يا ماه.

ب: جمع محصول قابل توليد بر حسب سال يا ماه.

ج: جمع ساعات كاركرد يعني تعداد ساعاتي كه مي توان از دارايي بهره برداري كرد.

از لحاظ نظري، تعيين عمر مفيد به ماهيت مال و علل اصلي استهلاك آن بستگي دارد.

در حسابداري استهلاك به دو نوع كلي تقسيم كرده اند:

1 – استهلاك به معناي اعم حكايت از تخصيص بهاي تمام شده داراييها به دوره هاي مختلف استفاده از آنها مي كند. به اين ترتيب، هزينه استهلاك در مقابل درآمد هر دوره

به حساب منظور مي گردد. چون در عمل، اين نوع استهلاك به مراتب بيش از نوع دوم آن ديده مي شود، تعريفي كه معمولاً براي استهلاك مي آورند ناظر بر اين مورد است. استهلاك در اين مفهوم، خود به دو گروه زير تقسيم مي شود:

الف: استهلاك داراييهاي مشهود يعني داراييهاي كه وجود خارجي دارند مانند اموال، ماشين آلات و تجهيزات.

ب: استهلاك داراييهاي نامشهود كه موجوديت مادي ندارند مانند حقوق طبع، اختراع و امتياز.

2 – نوع دوم استهلاك كاهش منابع طبيعي است مانند انواع معادن كه در نتيجه استخراج از مقدار ذخيره آنها كاسته مي شود و وجه افتراق آن با نوع قبلي در اين است كه گذشت زمان و كاربرد اموال، ماشين آلات و تجهيزات از ارزش آنها مي كاهد در حالي كه استهلاك منابع طبيعي با كاهش مقدار (و نه لزوماً كاهش كيفيت) آنها ملازمه دارد.

در مباحث آينده هر جا اصطلاح استهلاك بدون ذكر نوع آنها بكار برود، مراد استهلاك داراييهاي مشهود است كه بيش از ساير انواع ديده مي شود.

علل استهلاك

علل استهلاك را مي توان به شرح زير طبقه بندي كرد:

عوامل فيزيكي عوامل كاربردي

1 – فرسودگي ناشي از استعامل 1 – عدم كفايت

2 – گذشت زمان 2 – نابابي كه تعويض

زودرس را هم در بر مي گيرد.

3 – پوسيدگي و زنگ زدگي

توجه كنيد كه در بالا، تغيير ارزش دارايي در بازار در زمره علل استهلاك منظور نشده است.

عوامل سه گانه فيزيكي مرتباً بر داراييهاي مشهود اثر مي گذارند و از عمر مفيد آنها مي كاهند. ولي وقوع دو عاملي كه زير عنوان عوامل كاربردي آمده است كمتر مورد پيدا مي كند. عدم كفايت از آن ناشي مي شود كه گسترش فعاليت موسسه اي موجب آن گردد كه وسيله توليد اگر به حداكثر گنجايش هم بكار افتد نتواند پاسخگوي تقاضا باشد.

در واقع، در كار آن نقص و كاهشي از آنچه به هنگام خريد انتظار مي رفت ديده نمي شود ولي اكنون به حد كافي كارآئي ندارد.

نابابي ممكن است به اين علت حادث شود كه پيشرفتهاي تكنولوژي سبب كهنه شدن ماشين آلات و طرز كار آنها و كاهش و يا از بين رفتن تقاضا براي محصولات و خدمات گردد.

تعويض زودرس به هنگامي ضرورت مي يابد كه ماشين آلات جديدي ابداع كنند كه خدمات بهتري عرضه نمايد و سبب انصراف از كاربرد نوع قديمي موجود شود.

در حسابداري استهلاك، كليه عوامل قابل پيش بيني كه موجب محدوديت فايده اقتصادي دارايي مي گردد مورد بحث واقع مي شود. سرشكن كردن بهاي تمام شده يا بهاي تحصيل مال بر ادوار مختلف استفاده از آن بر اساس عوامل فيزيكي و عوامل كاربردي هر دو صورت مي گيرد. ولي بايد گفت در حسابداري استهلاك بدواً توجه معطوف به عواملي مي شود كه بطور پيوسته و مداوم بر مال اثر مي گذارند. نسبت به رويدادهاي غيرمترقبه و پيش بيني نشده مانند طوفان، سيل، تغيير ناگهاني در تقاضاي محصول و از مد افتادگي شديد اموال مي بايد به ترتيبي خاص عمل كرد. مثلاً پيش آمد آتش سوزي كه منجر به بستن حساب دارايي سوخته و روزمره صورت مي گيرد و ارتباطي با طرز عمل استهلاك

پيدا نمي كند. تنها استهلاك انباشته تا بروز آتش سوزي در تعيين مبلغ خسارت موثر واقع مي شود.