ميرزا ملكم خان(ارمنى) كه القابى از
قبيل ناظم الملك, ناظم الدوله و نظام الدوله و حتى پرنس يا شاهزاده داشت, يكى از
شخصيت هاى موثر و با نفوذ دوران ناصرالدين شاه بود كه در سست كردن بنيان سلسله
قاجار و قتل ناصرالدين شاه و حوادثى كه به مشروطيت انجاميد نقش بزرگى داشت
وى
پسر ميرزا يعقوب ارمنى است كه به اسلام گرويده بود, ميرزا ملكم در 1249 قمرى در
اصفهان متولد و در سن ده سالگى براى تحصيل به پاريس فرستاده مىشود و در آنجا رشته
مهندسى را مىگذراند. در بازگشت به ايران در دارالفنون به شغل معلمى و مترجمى
مىپردازد.اولين خط تلگرافى در ايران به ابتكار وى داير گرديد
در سال 1272 قمرى
وارد خدمت در وزارت خارجه شد, و در مسافرتى كه با هيئت ايرانى به پاريس كرد, وارد
تشكيلات فراماسونرى شد,بعد از مراجعت با اجازه شاه نخستين لژ فراماسونرى ايران به
نام فراموشخانه را تاسيس كرد.عده اى از ايرانيان سرشناس از جمله بعضى اعضاى خانواده
سلطنتى به آن پيوستند. فعاليتهاى اسرارآميز وى و انتشار رسالة كتابچه غيبى سوظن
ناصرالدينشاه را برانگيخت و موجب صدور فرمان انحلال فراموشخانه و تبعيد ملكم از
ايران شد, وى در اكتبر 1861 به بغداد و در 1862 به استامبول رفت
در استامبول
سفير ايران ميرزا حسن خان مشيرالدوله را تحت تاثير قرار داده و با وساطت وى نظر
مساعد ناصرالدينشاه را جلب و به سمت سفير ايران در انگلستان منصوب مىشود.وى مدت
هجده سال در اين مقام بود و تدارك مسافرتهاى ناصرالدين شاه به انگليس را به عهده
داشت. در اين مدت توانست با رجال و دولتمردان انگليس روابط نزديكى برقرار كرده و با
گرفتن حق و حساب در انعقاد قراردادهاى رويتر, رژى و لاتارى به ثروت هنگفتى دست
يابد. محققان ايرانى در مجموع وى را حقه باز, شارلاتان و انگليسى پرست مىخوانند
بعداز بستن قرارداد لاتارى, بعلت مخالفت روحانيون ناصرالدين شاه مجبور به لغو
آن مىشود و به ملكم دستور مىدهد كه پول شركت انگليسى مبلغ 40 هزار ليره را باز پس
دهد, اما ملكم از اين كار خوددارى مىكند و از شغلش بركنار مىشود.چند ماه بعد دست به
انتشار روزنامه فارسى قانون ميزند و در آن به انتقاد از اوضاع ايران و شرح مفاسد
حكومت مىپردازد,سيد جمال الدين اسدآبادى مدتى با روزنامه همكارى مىكند. ملكم بعداز
قتل ناصرالدينشاه به ايران برمىگردد, و در زمان مظفرالدينشاه سفير ايران در ايتاليا
شده و تا آخر عمر به اين شغل باقى مىماند